Biegunka podróżnych - co pomaga i jak zapobiegać?

Biegunka podróżnych, zwana "klątwą Faraona", to najczęstsza dolegliwość psująca wakacyjne wyjazdy. Choć zwykle ma łagodny przebieg, jej przyczyny mogą być zaskakujące i nie zawsze wiążą się tylko z egzotyczną kuchnią. Niektóre patogeny wymagają specjalistycznego leczenia. Sprawdź, jak skutecznie chronić się przed infekcją i co robić, gdy dopadną Cię objawy.

Co to jest biegunka podróżnych i jakie są objawy?

Biegunka podróżnych (łac. diarrhoea viatorum) to zespół objawów żołądkowo-jelitowych, który dotyka nawet 10 milionów osób rocznie. Jest to najczęstszy problem zdrowotny turystów, szczególnie tych udających się do krajów o niższym standardzie sanitarnym, w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Potoczne, barwne nazwy, takie jak „klątwa Faraona”, „zemsta Montezumy” czy „galop gringo”, doskonale oddają nagły i uciążliwy charakter dolegliwości. Mimo że rzadko stanowi zagrożenie dla życia, może skutecznie zepsuć plany urlopowe i wymusić zmianę aktywności. Zrozumienie jej przyczyn, objawów i metod leczenia jest kluczowe, aby cieszyć się podróżą bez nieprzyjemnych niespodzianek.

Z medycznego punktu widzenia, biegunka podróżnych jest definiowana jako oddanie co najmniej trzech luźnych, nieuformowanych stolców w ciągu doby, którym towarzyszy przynajmniej jeden z dodatkowych objawów. Dolegliwości pojawiają się nagle, najczęściej w pierwszym tygodniu podróży, choć mogą wystąpić również po powrocie do domu. Zazwyczaj choroba ma charakter samoograniczający i trwa od 3 do 4 dni. Niestety, u części podróżnych objawy mogą być na tyle nasilone, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Kluczowe jest rozpoznanie symptomów, aby móc szybko i właściwie zareagować.

Najczęstsze objawy biegunki podróżnych to:

• wodniste, luźne stolce, oddawane z dużą częstotliwością,
• kurczowe bóle brzucha, często o nagłym i silnym charakterze,
• nudności i wymioty, które mogą prowadzić do szybkiego osłabienia,
• ogólne osłabienie i utrata apetytu,
• stan podgorączkowy lub gorączka oraz dreszcze.

W rzadszych przypadkach, szczególnie przy zakażeniach bardziej inwazyjnymi patogenami, w stolcu może pojawić się domieszka śluzu lub krwi. Taki objaw, w połączeniu z wysoką gorączką, jest sygnałem alarmowym i wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Przyczyny biegunki podróżnych - co ją wywołuje?

Główną przyczyną dolegliwości jest spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej chorobotwórczymi drobnoustrojami. Ryzyko wzrasta w krajach o cieplejszym klimacie i odmiennych standardach sanitarnych, gdzie lokalna flora bakteryjna różni się od tej, do której przyzwyczajony jest organizm turysty. Przyczyny biegunki podróżnych są zróżnicowane, jednak w większości przypadków za infekcję odpowiadają bakterie.

Bakterie 

Szacuje się, że infekcje bakteryjne odpowiadają nawet za 80% wszystkich przypadków biegunki podróżnych. Dominującym patogenem jest enterotoksyczna pałeczka okrężnicy, znana jako ETEC (Escherichia coli). Produkuje ona toksyny, które zaburzają wchłanianie wody i elektrolitów w jelitach, prowadząc do obfitych, wodnistych biegunek. Inne bakterie, które mogą wywołać nieprzyjemne objawy, to Campylobacter jejuni (częsta przyczyna infekcji w Azji Południowo-Wschodniej), Shigella oraz Salmonella. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez spożycie niedogotowanego mięsa, niepasteryzowanych produktów mlecznych czy skażonych warzyw i owoców.

Wirusy i pasożyty

Choć rzadziej, za biegunkę podróżnych mogą odpowiadać również wirusy i pasożyty. Wirusy, takie jak norowirusy i rotawirusy, są przyczyną około 5-10% zachorowań i przenoszą się bardzo łatwo, często w zatłoczonych miejscach. Z kolei pasożyty, takie jak Giardia lamblia czy Cryptosporidium, odpowiadają za mniej niż 5% przypadków, ale wywołana przez nie biegunka może mieć charakter przewlekły i trwać nawet kilka tygodni, wymagając specjalistycznego leczenia przeciwpasożytniczego.

Inne czynniki ryzyka

Na prawdopodobieństwo wystąpienia biegunki podróżnych wpływa kilka czynników. Najważniejszym jest cel podróży – regiony wysokiego ryzyka to kraje Afryki, Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu i Azji Południowej. Bardziej narażone są osoby młode (20-30 lat) oraz małe dzieci (poniżej 2. roku życia). Ryzyko zwiększają również pewne stany zdrowotne, takie jak cukrzyca, nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), osłabiony układ odpornościowy czy przyjmowanie leków zmniejszających kwasowość soku żołądkowego.

Jak leczyć biegunkę podróżnych, by szybko wrócić do formy?

Choć biegunka podróżnych zwykle ustępuje samoistnie, nie należy jej lekceważyć. Kluczowe jest odpowiednie postępowanie, które złagodzi objawy i zapobiegnie groźnym powikłaniom, takim jak odwodnienie. Wiedza o tym, jak leczyć biegunkę podróżnych, pozwala na szybki powrót do zdrowia i kontynuowanie podróży.

Nawadnianie to podstawa leczenia

Najważniejszym elementem terapii jest intensywne nawadnianie organizmu. Wraz z luźnymi stolcami i wymiotami traci się nie tylko wodę, ale również cenne elektrolity, takie jak sód, potas i chlor. Ich niedobór może prowadzić do poważnych zaburzeń, osłabienia, a w skrajnych przypadkach nawet do zagrożenia życia. Jest to szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci i osób starszych. Należy pić dużo płynów, najlepiej butelkowanej wody mineralnej lub przegotowanej. Doskonałym rozwiązaniem są doustne płyny nawadniające (DPN), czyli popularne elektrolity dostępne w aptekach w postaci proszku do rozpuszczenia. Płyny należy przyjmować często, małymi łykami, aby nie prowokować nudności.

Leki i dieta w biegunce podróżnych

W łagodzeniu objawów pomocne mogą być leki dostępne bez recepty. Najczęściej stosowanym środkiem jest loperamid, który spowalnia perystaltykę jelit, zmniejszając częstotliwość wypróżnień. Należy go jednak stosować ostrożnie – nie jest zalecany w przypadku biegunki z wysoką gorączką lub domieszką krwi w stolcu, ponieważ może opóźnić usuwanie toksyn z organizmu. W przypadku cięższej postaci biegunki, zwłaszcza o podłożu bakteryjnym, lekarz może zalecić antybiotykoterapię (np. ryfaksyminę, azytromycynę). Decyzję o zastosowaniu antybiotyku należy zawsze pozostawić specjaliście. Warto również zadbać o lekkostrawną dietę – w pierwszych dniach sprawdzi się ryż, gotowane ziemniaki, banany, sucharki czy gotowane mięso. Należy unikać potraw tłustych, smażonych, pikantnych, surowych warzyw oraz alkoholu.

Profilaktyka biegunki podróżnych - lepiej zapobiegać niż leczyć

Najskuteczniejszym sposobem na uniknięcie problemów żołądkowych w podróży jest prewencja. Profilaktyka biegunki podróżnych opiera się na kilku prostych, ale fundamentalnych zasadach higieny i ostrożności przy wyborze jedzenia oraz napojów. Stosowanie się do nich znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia.

Aby zmniejszyć ryzyko, warto pamiętać o kluczowych zasadach:

• często i dokładnie myj ręce wodą z mydłem, zwłaszcza przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety. Jeśli woda nie jest dostępna, używaj żelu antybakteryjnego na bazie alkoholu,
• pij wyłącznie wodę butelkowaną (fabrycznie zamkniętą) lub przegotowaną. Unikaj picia wody z kranu oraz napojów z kostkami lodu, które mogły zostać przygotowane z niepewnej wody,
• jedz żywność poddaną obróbce termicznej, najlepiej gorącą. Unikaj potraw od ulicznych sprzedawców, surowych sałatek, niedogotowanego mięsa i owoców morza,
• owoce i warzywa obieraj samodzielnie ze skórki. Zasada „ugotuj, zaparz, obierz albo zapomnij” jest tu najlepszym drogowskazem,
• unikaj niepasteryzowanych produktów mlecznych, takich jak lody z lokalnych budek czy świeże sery,
• rozważ stosowanie probiotyków – niektóre szczepy, jak Saccharomyces boulardii czy Lactobacillus rhamnosus GG, mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia biegunki. Kurację warto rozpocząć kilka dni przed wyjazdem.

Przed podróżą do rejonów endemicznego występowania niektórych chorób warto skonsultować się z lekarzem medycyny podróży w sprawie zalecanych szczepień, np. przeciwko durowi brzusznemu, cholerze czy wirusowemu zapaleniu wątroby typu A.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące biegunki podróżnych.

Ile trwa biegunka podróżnych?

Zazwyczaj objawy biegunki podróżnych utrzymują się od 3 do 4 dni i ustępują samoistnie. Jeśli dolegliwości trwają dłużej niż tydzień lub nasilają się, konieczna jest konsultacja z lekarzem, ponieważ może to świadczyć o zakażeniu pasożytniczym.

Kiedy z biegunką podróżnych należy iść do lekarza?

Pilna konsultacja lekarska jest wskazana, gdy występuje wysoka gorączka (powyżej 38,5°C), silne, nieustępujące bóle brzucha, obecność krwi lub śluzu w stolcu, objawy ciężkiego odwodnienia (np. skąpomocz, suchość w ustach, zawroty głowy) lub gdy objawy nie mijają po kilku dniach.

Czy probiotyki naprawdę chronią przed biegunką podróżnych?

Niektóre badania sugerują, że stosowanie probiotyków, zwłaszcza szczepów Saccharomyces boulardii i Lactobacillus GG, może zmniejszyć ryzyko zachorowania. Nie dają one jednak stuprocentowej ochrony i nie mogą zastąpić podstawowych zasad higieny żywienia.

Czy biegunka podróżnych jest zaraźliwa?

Tak, patogeny wywołujące biegunkę podróżnych są zakaźne. Mogą przenosić się z osoby na osobę drogą fekalno-oralną, czyli poprzez brudne ręce lub skażone powierzchnie. Dlatego tak ważna jest rygorystyczna higiena rąk, zwłaszcza podczas opieki nad chorą osobą.

Jakie leki zabrać ze sobą w podróż na biegunkę?

Apteczka podróżna powinna zawierać doustne płyny nawadniające (elektrolity), lek przeciwbiegunkowy hamujący perystaltykę jelit (np. loperamid) oraz lek przeciwbólowy/przeciwgorączkowy. Antybiotyki należy zabierać tylko po konsultacji z lekarzem, który poinstruuje, w jakiej sytuacji ich użyć.

Co biegunka podróżna u dzieci jest groźna?

U dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych, biegunka podróżnych jest szczególnie niebezpieczna ze względu na wysokie ryzyko szybkiego odwodnienia. W przypadku wystąpienia objawów u dziecka należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Podstawą leczenia jest intensywne nawadnianie za pomocą specjalnych płynów elektrolitowych dla dzieci.